Bolonit

arium, döwürleýin tablisanyň 56-njy elementi.

Bariý gidroksidi, bariý hlorid, bariý sulfat ... orta mekdep okuw kitaplarynda gaty ýygy duş gelýär. 1602-nji ýylda günbatar alhimikleri ýagtylyk çykaryp bilýän Bolon daşyny (“gün daşy” diýilýär) tapdylar. Bu magdanyň gün şöhlesine sezewar bolandan soň yzygiderli ýagtylyk çykarjak kiçijik lýumesent kristallary bar. Bu aýratynlyklar jadygöýleri we alhimikleri haýran galdyrdy. 1612-nji ýylda alym Julio Sezare Lagara “Orbe Lunae-de De Fenomenis” atly kitaby neşir etdi, bu kitap Bolon daşynyň esasy düzüm bölegi baritden (BaSO4) alynmagynyň sebäbini ýazga geçirdi. Şeýle-de bolsa, 2012-nji ýylda Bolonýa daşynyň ýagtylygynyň asyl sebäbiniň monovalent we bölünen mis ionlary bilen doplanan bariý sulfidinden gelip çykandygy habar berildi. 1774-nji ýylda şwesiýaly himik Şeler bariý oksidini tapdy we oňa “Baryta” (agyr ýer) diýip ýüzlendi, ýöne metal bariý hiç haçan alynmady. 1808-nji ýyla çenli Iňlis himigi Deýwid barit bolan elektroliz arkaly baritden pes arassa metal aldy. Soňra grek sözüniň barys (agyr) we Ba elementar nyşany bilen atlandyryldy. Hytaýyň “Ba” ady Kangxi sözlüginden gelip çykýar, eremedik mis demir magdanyny aňladýar.

Bariý metalörän işjeň we howa we suw bilen aňsatlyk bilen reaksiýa berýär. Wakuum turbalarynda we surat turbalarynda yz gazlaryny aýyrmak, erginler, feýerwerk we ýadro reaktorlary ýasamak üçin ulanylyp bilner. 1938-nji ýylda alymlar urany haýal neýtronlar bilen bombalandan soň önümleri öwrenenlerinde bariniň üstüni açdylar we baranyň uranyň ýadro bölünişiginiň önümlerinden biri bolmalydygyny çakladylar. Metal barium hakda köp açyşlara garamazdan adamlar henizem bariý birleşmelerini has ýygy ulanýarlar.

Iň irki ulanylan barit - bariý sulfaty. Surat kagyzdaky ak pigmentler, boýag, plastmassa, awtoulag örtükleri, beton, radiasiýa çydamly sement, lukmançylyk bejergisi we ş.m. ýaly köp dürli materiallarda tapyp bileris. Esasanam lukmançylyk pudagynda bariý sulfaty gastroskopiýa wagtynda iýýän “barium naharymyz”. Bariý nahary “- yssyz we tagamsyz, suwda we ýagda eräp bilmeýän, aşgazan-içege mukozasyna siňdirilmeýän, aşgazan kislotasyna we beýleki beden suwuklyklaryna täsir etmeýän ak poroşok, bariniň uly atom koeffisiýenti sebäpli rentgen arkaly fotoelektrik täsirini döredip biler, rentgen arkaly şöhlelendirip biler. Barlag effektine ýetmek we adam organyndaky patologiki üýtgemeleri hakykatdanam görkezmek üçin filmde dürli gara we ak kontrast görkezip bilýän organlar ýa-da dokumalar, barýum naharynda eräp bilmeýän bariý sulfaty ulanylýar, şonuň üçin bu adam bedenine ep-esli täsir etmez.

Emma başga bir umumy bariý mineral, bariý karbonat başga. Diňe öz ady bilen zyýanyny aýdyp bolar. Onuň we bariý sulfatynyň arasyndaky esasy tapawut, suwda we kislotada eräp, barok ionlaryny köpeldip, gipokalemiýa sebäp bolýar. Uteiti bariý duzundan zäherlenmek gaty seýrek, köplenç ereýän bariý duzlarynyň tötänleýin iýilmegi netijesinde ýüze çykýar. Alamatlar ýiti gastroenterit bilen meňzeýär, şonuň üçin aşgazan ýuwulmagy üçin hassahana gitmek ýa-da detoksifikasiýa üçin natriý sulfat ýa-da natriý tiosulfat almak maslahat berilýär. Käbir ösümlikleriň bariniň gowy ösmegini talap edýän ýaşyl suwotular ýaly bariý siňdirmek we ýygnamak wezipesi bar; Braziliýa hozlarynda 1% bariý hem bar, şonuň üçin olary ortaça iýmek möhümdir. Şeýle-de bolsa, witherit himiki önümçilikde möhüm rol oýnaýar. Bu syrçanyň bir bölegi. Beýleki oksidler bilen birleşdirilende, keramiki örtüklerde we optiki aýnada kömekçi material hökmünde ulanylýan özboluşly reňk hem görkezip biler.

Himiki endotermiki reaksiýa synagy adatça barium gidroksidi bilen geçirilýär: gaty bariý gidroksidi ammiak duzy bilen garylandan soň güýçli endotermiki reaksiýa bolup biler. Konteýneriň düýbüne birnäçe damja suw atylsa, suwdan emele gelen buz görünýär, hatda aýna bölekleri hem doňup, gapyň düýbüne ýapylyp bilner. Bariý gidroksidi güýçli aşgarlygy bar we fenolik rezinleri sintez etmek üçin katalizator hökmünde ulanylýar. Sulfat ionlaryny bölüp we çökdürip, bariý duzlaryny öndürip biler. Derňew nukdaýnazaryndan howadaky kömürturşy gazynyň kesgitlenmegi we hlorofiliň mukdar taýdan seljermesi barium gidroksidiniň ulanylmagyny talap edýär. Bariý duzlaryny öndürmekde adamlar gaty gyzykly bir oýlap tapyş oýlap tapdylar: 1966-njy ýylda Florensiýada bolan suw joşmasyndan soň barlary sulfat öndürmek üçin gips (kalsiý sulfat) bilen reaksiýa bilen tamamlandy.

Birleşmeleri öz içine alýan beýleki bariý hem bariý titanatynyň fotorefraktiw häsiýetleri ýaly ajaýyp häsiýetleri görkezýär; YBa2Cu3O7-iň ýokary temperaturaly ýokary geçirijiligi, şeýle hem feýerwerkde bariý duzlarynyň aýrylmaz ýaşyl reňki, bary elementleriniň esasy pursatlaryna öwrüldi.