Hytaý bir wagtlar çäklendirmek isleýärdiseýrek ýereksport etdi, ýöne dürli ýurtlar tarapyndan boýkot edildi. Näme üçin mümkin däl?
Häzirki zaman dünýäsinde global integrasiýanyň çaltlaşmagy bilen ýurtlaryň arasyndaky baglanyşyk barha ýakynlaşýar. Asuda ýagdaýda ýurtlaryň arasyndaky gatnaşyklar görünişi ýaly ýönekeý däl. Hyzmatdaşlyk edýärler we ýaryşýarlar.
Bu ýagdaýda uruş ýurtlaryň arasyndaky düşünişmezlikleri we jedelleri çözmegiň iň gowy usuly däl. Köp ýagdaýlarda käbir ýurtlar belli bir çeşmeleriň eksportyny çäklendirmek ýa-da maksatlaryna ýetmek üçin ykdysady usullar arkaly ykdysady syýasatlar arkaly beýleki ýurtlar bilen göze görünmeýän söweşlere gatnaşýarlar.
Şonuň üçin çeşmelere gözegçilik etmek belli bir başlangyç derejesine gözegçilik etmegi aňladýar we bar bolan çeşmeler näçe möhüm we çalşyp bolmajak bolsa, başlangyç şonça-da köp bolar. Häzirki wagtda,seýrek ýerdünýädäki möhüm strategiki çeşmelerden biridir we Hytaý hem seýrek duş gelýän toprak ýurtudyr.
Amerikanyň Birleşen Ştatlary Mongoliýadan seýrek toprak import etmek isläninde, Hytaýdan aýlanyp geçmek üçin Mongoliýa bilen gizlin birleşmek isledi, ýöne Mongoliýa “Hytaý bilen gepleşik geçirmeli”. Näme boldy?
Senagat witamini hökmünde “diýilýän zatseýrek ýer"Kömür", "demir", "mis" ýaly belli mineral baýlyklaryň ady däl-de, meňzeş häsiýetlere eýe bolan mineral elementleriň umumy termini. Iň seýrek toprak elementi yttrium 1700-nji ýyllardan gözbaş alyp biler. Iň soňky element, promethium uzak wagtlap bardy, ýöne 1945-nji ýyla çenli uranyň ýadro bölünişi arkaly prometium tapyldy. 1972-nji ýyla çenli uranda tebigy prometium tapyldy.
Adyň gelip çykyşy “seýrek toprak ”aslynda şol döwürdäki tehnologiki çäklendirmeler bilen baglanyşykly. Seýrek toprak elementiniň ýokary kislorod ýakynlygy bar, okislenmek aňsat we topragyň häsiýetlerine birneme meňzeýän suwa girende eremez. Mundan başga-da, şol döwürde ylym we tehnologiýanyň çäkliligi sebäpli seýrek toprak minerallarynyň ýerleşýän ýerini kesgitlemek we tapylan seýrek toprak maddalaryny arassalamak kyn boldy. Şonuň üçin gözlegçiler 17 elementi ýygnamak üçin 200 ýyldan gowrak wagt sarp etdiler.
Seýrek topraklaryň bu “gymmatly” we “likeer ýaly” häsiýetlere eýe bolmagy sebäpli, daşary ýurtlarda “seýrek toprak” diýlip atlandyrylýar we Hytaýda “seýrek toprak” hökmünde terjime edilýär. Aslynda, diýilýän önüm öndürilse-deseýrek ýer elementleriçäklidir, esasan dag-magdan we arassalaýyş tehnologiýalarynyň täsiri astynda bolup, diňe Earther ýüzünde az mukdarda bolup bilmez. Häzirki wagtda tebigy elementleriň mukdaryny beýan edende, “bollyk” düşünjesi köplenç ulanylýar.
Keriumaseýrek ýer elementi25-nji orunda, Earther gabygynyň 0,0046% -ini, mis bolsa 0.01% -i eýeleýär. Kiçijik bolsa-da, tutuş Eartheri göz öňünde tutsaň, bu ep-esli mukdar. Seýrek toprak ady 17 görnüşine eýe bolup, olaryň görnüşlerine baglylykda ýeňil, orta we agyr elementlere bölünip bilner. Dürli görnüşlerseýrek topraklardürli ulanylyşy we bahalary bar.
Seýrek topraklarseýrek toprak düzüminiň uly bölegini tutýar we esasan işleýän materiallarda we terminal programmalarynda ulanylýar. Şolaryň arasynda magnit materiallaryna ösüş maýa goýumlary iň güýçli tizlik bilen 42% -i tutýar. Lighteňil seýrek topraklaryň bahasy birneme pes.Agyr seýrek topraklarharby we howa giňişligi ýaly çalşyp bolmajak ugurlarda möhüm rol oýnaýar. Bu has gowy durnuklylyk we çydamlylyk bilen ýarag we maşyn öndürmekde ýokary hilli böküş edip biler. Häzirki wagtda bu seýrek toprak elementlerini çalşyp biljek, olary has gymmatlaşdyryp biljek materiallar ýok diýen ýaly. Täze energiýa ulaglarynda seýrek toprak materiallarynyň ulanylmagy ulagyň energiýa öwrüliş tizligini ýokarlandyryp we energiýa sarp edilişini azaldyp biler. Windel energiýasy öndürmek üçin Gündogar Seýrek Earther materiallaryny ulanmak generatorlaryň ömrüni uzaldyp biler, ýel energiýasyndan elektrik toguna öwrüliş netijeliligini ýokarlandyryp we enjamlara hyzmat etmek çykdajylaryny azaldyp biler. Seýrek toprak maddalary ýarag hökmünde ulanylsa, ýaragyň hüjüm gerimi giňeler we goranyşy gowulaşar.
Amerikan m1a1 Esasy söweş tanky goşuldyseýrek ýer elementleritäsiriň adaty tanklara garanyňda 70% -den gowragyna çydap bilýär we maksat aralygy iki esse artdy we söweş netijeliligini ep-esli ýokarlandyrdy. Şonuň üçin seýrek topraklar önümçilik we harby maksatlar üçin aýrylmaz strategiki çeşmelerdir.
Bu faktorlaryň hemmesi sebäpli bir ýurtda seýrek toprak baýlyklary şonça gowy. Şonuň üçin Amerikanyň Birleşen Ştatlarynda 1.8 million tonna seýrek toprak baýlygy bar bolsa-da, ol import etmegi saýlaýar. Anotherene bir möhüm sebäp, seýrek toprak minerallarynyň gazylmagy daşky gurşawyň hapalanmagyna sebäp bolup biler.
Theseýrek toprak minerallarygazylan, adatça organiki himiki erginler ýa-da ýokary temperaturaly eritmeler bilen reaksiýa arkaly arassalanýar. Bu prosesiň dowamynda köp mukdarda gaz we hapa suwlar emele geler. Dogry bejerilmese, töwerekdäki suwdaky ftoridiň mukdary standartdan ýokary bolup, ýaşaýjylaryň saglygyna we ölümine uly howp döredýär.
Şondan bäriseýrek topraklargaty gymmatly, näme üçin eksporty gadagan etmeli däl? Aslynda bu real däl pikir. Hytaý seýrek ýer baýlyklaryna baý, dünýäde birinji ýerde durýar, ýöne asla monopoliýa däl. Eksportyň gadagan edilmegi meseläni doly çözüp bilmez.
Beýleki ýurtlarda hem seýrek toprak ätiýaçlyklary bar we olary çalyşmak üçin beýleki çeşmeleri işjeň gözleýärler, şonuň üçin bu uzak möhletli çözgüt däl. Mundan başga-da, biziň hereket ediş usulymyz, seýrek ýer baýlyklarynyň eksport edilmegini gadagan etmek we hytaý stilimiz däl peýdalary monopoliýa etmek bilen ähli ýurtlaryň umumy ösüşine ygrarlydy.
Iş wagty: Maý-19-2023