Erbium, döwürleýin tablisadaky 68-nji element.
Tapyndyerbiumöwrümlerden we öwrümlerden doly. 1787-nji ýylda Şwesiýanyň Stokgolmdan 1,6 km uzaklykda ýerleşýän kiçijik Itbi şäherinde açyşyň ýerleşýän ýerine görä yttrium topragy diýlip atlandyrylýan gara daşda täze seýrek ýer tapyldy. Fransuz rewolýusiýasyndan soň himik Mossander elementarlary azaltmak üçin täze döredilen tehnologiýany ulandyýtriumýtrium ýerinden. Bu pursatda adamlar ýtrium ýeriniň “bir komponent” däldigine düşündiler we başga iki oksidi tapdylar: gülgüne diýilýärerbium oksidi, açyk gyrmyzy reňkli bolsa terbium oksidi diýilýär. 1843-nji ýylda Mossander erbiumy tapdy weterbium, ýöne tapylan iki maddanyň arassa we beýleki maddalar bilen garylandygyna ynanmady. Soňky onýyllyklarda adamlar hakykatdanam garylan elementleriň bardygyny kem-kemden bildiler we kem-kemden erbium we terbiumdan başga beýleki lantanid metal elementlerini tapdylar.
Erbiumy öwrenmek, açyşy ýaly aňsat bolmady. Maussand 1843-nji ýylda gülgüne erbium oksidini tapsa-da, 1934-nji ýyla çenli arassa nusgalar tapylmadyerbium metalarassalamak usullarynyň yzygiderli gowulaşmagy sebäpli alyndy. Heatingyladyş we arassalamak bilenerbium hloridwe kaliý, adamlar erbiniň metal kaliý bilen azalmagyna ýetdiler. Şeýle-de bolsa, erbiumyň häsiýetleri beýleki lantanid metal elementlerine gaty meňzeýär, netijede magnit, sürtülme energiýasy we uçgun öndürmek ýaly baglanyşykly gözleglerde 50 ýyl töweregi durgunlyk ýüze çykýar. 1959-njy ýyla çenli ýüze çykýan optiki meýdanlarda erbi atomlarynyň ýörite 4f gatly elektron gurluşynyň ulanylmagy bilen erbium ünsi özüne çekdi we erbiumyň köp ulanylyşy işlenip düzüldi.
Kümüş ak bolan Erbium ýumşak gurluşa eýe we diňe mutlak nola ýakyn güýçli ferromagnitizmi görkezýär. Geçiriji bolup, otag temperaturasynda howa we suw bilen ýuwaş-ýuwaşdan okislenýär.Erbium oksidifarfor pudagynda köplenç ulanylýan gül gyzyl reňk we oňat syrçadyr. Erbium wulkan gaýalarynda jemlenendir we Hytaýyň günortasynda uly göwrümli mineral ýataklaryna eýedir.
Erbium ajaýyp optiki häsiýetlere eýedir we infragyzyllygy görünýän ýagtylyga öwrüp, infragyzyl detektorlary we gijeki görüş enjamlaryny ýasamak üçin ajaýyp material edip biler. Şeýle hem, fotony kesgitlemekde ökde guraldyr, fotonlary gaty iondaky tolgundyryş derejeleri arkaly yzygiderli siňdirip bilýär, soňra bolsa foton detektoryny döretmek üçin bu fotonlary tapyp we sanap bilýär. Şeýle-de bolsa, fotonlary trivalent erbium ionlary bilen göni siňdirmegiň netijeliligi ýokary däldi. Alymlar 1966-njy ýyla çenli kömekçi ionlaryň üsti bilen optiki signallary gytaklaýyn ele alyp, soňra energiýany erbiuma geçirmek arkaly erbium lazerlerini döretdiler.
Erbium lazer prinsipi holmium lazerine meňzeýär, ýöne energiýasy holmium lazerinden has pesdir. Softumşak dokumany kesmek üçin tolkun uzynlygy 2940 nanometr bolan erbium lazeri ulanylyp bilner. Orta infragyzyl sebitdäki bu lazeriň aralaşmak ukyby pes bolsa-da, adam dokumalarynda çyglylyk bilen çalt siňip, az energiýa bilen gowy netijelere ýetip biler. Softumşak dokumalary inçe kesip, üwürip we aýryp, ýaranyň çalt bejergisini gazanyp biler. Agyz boşlugy, ak katarakt, gözellik, yzlary aýyrmak we ýygyrtlary aýyrmak ýaly lazer operasiýalarynda giňden ulanylýar.
1985-nji ýylda Angliýadaky Sauthempton uniwersiteti we Japanaponiýanyň demirgazyk-gündogar uniwersiteti erbium doply süýüm güýçlendirijisini üstünlikli ösdürdiler. Häzirki wagtda Hytaýyň Hubeý welaýatynyň Wuhan şäherindäki Wuhan optika jülgesi bu erbium doply süýüm güýçlendirijisini özbaşdak öndürip, Demirgazyk Amerika, Europeewropa we beýleki ýerlere eksport edip bilýär. Bu programma süýümli optiki aragatnaşykda iň uly oýlap tapyşlaryň biridir, erbiumyň belli bir bölegi dop edilse, aragatnaşyk ulgamlarynda optiki signallaryň ýitmeginiň öwezini dolup biler. Bu güýçlendiriji häzirki wagtda süýümli optiki aragatnaşykda iň köp ulanylýan enjam bolup, optiki signallary gowşatmazdan geçirip bilýär.
Iş wagty: Awgust-16-2023