Jadyly himiýa dünýäsinde,bariýözboluşly özüne çekijiligi we giň ulanylyşy bilen alymlaryň ünsüni hemişe özüne çekip gelýär. Kümüş-ak metal elementi altyn ýa-da kümüş ýaly ajaýyp bolmasa-da, köp ugurlarda aýrylmaz rol oýnaýar. Ylmy gözleg laboratoriýalarynda takyk gurallardan başlap, senagat önümçiligindäki esasy çig mallara, lukmançylyk pudagynda anyklaýyş reagentlerine çenli, bariý özboluşly aýratynlyklary we wezipeleri bilen himiýa rowaýatyny ýazdy.
1602-nji ýyldan başlap, Italiýanyň Porra şäherinde köwüş öndüriji Kassio Lauro synagda ýangyç maddasy bilen bariý sulfatyny öz içine alýan bariti gowurdy we garaňkyda ýalpyldawuk bolup biljekdigine geň galdy. Bu açyş şol döwürde alymlaryň arasynda uly gyzyklanma döretdi we daşyň ady Porra daşy diýlip atlandyryldy we Europeanewropaly himikler tarapyndan gözleg merkezine öwrüldi.
Şeýle-de bolsa, bariniň täze elementdigini hakykatdanam şwesiýaly himik Şele tassyklady. 1774-nji ýylda bariý oksidini tapdy we oňa “Baryta” (agyr ýer) diýip at berdi. Bu maddany çuňňur öwrenip, kükürt kislotasy bilen birleşdirilen täze toprakdan (oksidden) ybaratdygyna ynanýardy. Iki ýyldan soň bu täze topragyň nitratyny üstünlikli gyzdyrdy we arassa oksid aldy.
Şeýle-de bolsa, Şele bariý oksidini tapsa-da, 1808-nji ýyla çenli Iňlis himigi Deýi baritden ýasalan elektrolitleri elektrolizlemek arkaly bariý metalyny üstünlikli öndürdi. Bu açyş, bariniň metal elementi hökmünde resmi taýdan tassyklanmagyny alamatlandyrdy we dürli ugurlarda bariniň ulanylyş ýoluny açdy.
Şondan bäri adamlar bariýa düşünişini yzygiderli çuňlaşdyrdylar. Alymlar tebigatyň syrlaryny öwrendiler we bariýyň häsiýetlerini we özüni alyp barşyny öwrenmek arkaly ylymyň we tehnologiýanyň ösüşini öňe sürdüler. Bariniň ylmy gözleglerde, senagatda we lukmançylyk ugurlarynda ulanylmagy hem has giňelip, adam durmuşyna amatlylyk we rahatlyk getirdi. Bariýiň özüne çekijiligi diňe bir amaly taýdan däl, eýsem aňyrsyndaky ylmy syrda-da bar. Alymlar tebigatyň syrlaryny yzygiderli gözlediler we bariýyň häsiýetlerini we özüni alyp barşyny öwrenmek arkaly ylymyň we tehnologiýanyň ösüşini öňe sürdüler. Şol bir wagtyň özünde, bariý durmuşymyza rahatlyk we rahatlyk getirip, gündelik durmuşymyzda ýuwaşlyk bilen rol oýnaýar.
Bariý gözleginiň bu jadyly syýahatyna başlalyň, onuň syrly perdesini açalyň we täsin jadysyna baha bereliň. Indiki makalada bariýyň häsiýetleri we ulanylyşy, şeýle hem ylmy gözleglerde, senagatda we lukmançylykda möhüm orny barada giňişleýin maglumat bereris. Bu makalany okamak bilen, bariý hakda has çuňňur düşünersiňiz we bilim alarsyňyz diýip ynanýaryn.
1. Bariýiň ulanylýan meýdanlary
Bariý umumy himiki elementdir. Tebigatda dürli minerallar görnüşinde bar bolan kümüş-ak metal. Aşakda bariniň gündelik ulanylyşy bar
Ningakmak we ýagtylyk: Bariý ammiak ýa-da kislorod bilen gatnaşyga girende ýagty alaw öndürýän ýokary reaktiw metaldyr. Bu bariý feýerwerk öndürmek, alaw we fosfor öndürmek ýaly pudaklarda giňden ulanylýar.
Lukmançylyk pudagy: Bariý birleşmeleri lukmançylyk pudagynda hem giňden ulanylýar. Bariý naharlary (bariý tabletleri ýaly) aşgazan-içege rentgen barlaglarynda lukmanlara iýmit siňdiriş ulgamynyň işleýşine gözegçilik etmek üçin ulanylýar. Bariý birleşmeleri tiroid keselini bejermek üçin radioaktiw ýod ýaly käbir radioaktiw bejergilerde hem ulanylýar.
Aýna we keramika: Bariý birleşmeleri gowy ereýän nokady we poslama garşylygy sebäpli köplenç aýna we keramiki önümçilikde ulanylýar. Bariý birleşmeleri keramikanyň gatylygyny we güýjüni ýokarlandyryp biler we elektrik izolýasiýasy we ýokary refraktiw görkeziji ýaly keramikanyň käbir aýratyn aýratynlyklaryny üpjün edip biler.
Metal erginleri: Bariý beýleki metal elementleri bilen garyndylary emele getirip biler we bu erginleriň käbir özboluşly aýratynlyklary bar. Mysal üçin, bariý erginleri alýumin we magniý erginleriniň ereýän nokadyny artdyryp, gaýtadan işlemegi we guýmagy aňsatlaşdyryp biler. Mundan başga-da, magnit häsiýetli bariý erginleri batareýa plitalaryny we magnit materiallaryny ýasamak üçin hem ulanylýar.
Bariý Ba himiki nyşany we atom belgisi 56 bolan himiki elementdir. Barium, esasy topar elementleri, döwürleýin tablisanyň 6-njy toparyna girýän aşgar toprakdyr.
2. Bariýiň fiziki aýratynlyklary
Barium (Ba)gidroksidi toprak metal elementidir. 1. Daş görnüşi: Barium, kesilende aýratyn metal ýalpyldawuk ýumşak, kümüş-ak metal.
2. Dykyzlygy: Bariumyň dykyzlygy takmynan 3,5 g / sm³. Eartherdäki iň dykyz metallardan biridir.
3. Ereýän we gaýnadýan nokatlar: Bariýiň ereýän nokady takmynan 727 ° C, gaýnadýan nokady bolsa 1897 ° C.
4. Gatylygy: Barium, Mohs gatylygy 20 gradusda 1,25 töweregi ýumşak metal.
5. Geçirijilik: Barium ýokary elektrik geçirijiligi bilen gowy elektrik geçirijisidir.
6. Çeýeligi: Bariý ýumşak metal bolsa-da, belli bir derejede süýümliligi bar we inçe listlere ýa-da simlere gaýtadan işlenip bilner.
7. Himiki işjeňlik: Bariý metal däl we köp metal bilen otag temperaturasynda güýçli reaksiýa bermeýär, ýöne ýokary temperaturada we howada oksidleri emele getirýär. Oksidler, sulfidler we ş.m. ýaly köp metal däl elementler bilen birleşmeler emele getirip biler.
8. Barlygyň görnüşleri: ýer gabygynda barini öz içine alýan minerallar, barit (bariý sulfaty) we ş.m. Bariý tebigatda gidratlar, oksidler, karbonatlar we ş.m. görnüşinde hem bolup biler.
9.
10. Goýma: Bariý birleşmeleri aýna, rezin, himiýa senagatynyň katalizatorlary, elektron turbalary we ş.m. ýaly pudaklarda giňden ulanylýar. Sulfaty köplenç lukmançylyk barlaglarynda kontrast serişdesi hökmünde ulanylýar. Bariý möhüm metal elementidir we häsiýetleri köp ugurlarda giňden ulanylýar.
3. Bariýiň himiki aýratynlyklary
Metal aýratynlyklary: Barium kümüş-ak görnüşli we gowy elektrik geçirijiligi bolan metal gatydyr.
Dykyzlygy we ereýän nokady: Barium dykyzlygy 3,51 g / sm3 bolan has dykyz elementdir. Bariýiň pes ereýän nokady takmynan 727 dereje (1341 gradus).
Reaktiwlik: Bariý metal däl elementleriň köpüsi bilen çalt reaksiýa berýär, esasanam halogenler (hlor we brom ýaly), bariniň birleşmelerini öndürýär. Mysal üçin, bariý hlor bilen reaksiýa edip, bariý hloridi öndürýär.
Okislenme mümkinçiligi: Bariý oksidi emele getirmek üçin bariý okislenip bilner. Bariý oksidi metal eritmek we aýna ýasamak ýaly pudaklarda giňden ulanylýar. Activityokary işjeňlik: Barium ýokary himiki işjeňlige eýedir we wodorody çykarmak we bariý gidroksidi öndürmek üçin suw bilen aňsat reaksiýa berýär.
4. Bariýiň biologiki aýratynlyklary
Roly we biologiki aýratynlyklarybariýorganizmlerde doly düşünilmeýär, ýöne bariniň organizmlere belli bir zäherliligi barlygy mälimdir.
Almagyň ugry: Adamlar esasan iýmit we agyz suwy arkaly bariý iýýärler. Käbir iýmitlerde däne, et we süýt önümleri ýaly bar mukdary bar bolup biler. Mundan başga-da, ýerasty suwlarda käwagt bariniň has köp konsentrasiýasy bolýar.
Biologiki siňdiriş we metabolizm: Barium organizmler tarapyndan siňdirilip, gan aýlanyşygy arkaly bedende paýlanyp bilner. Bariý esasan böwreklerde we süňklerde, esasanam süňklerde has ýokary konsentrasiýalarda ýygnanýar.
Biologiki funksiýa: Barium entek organizmlerde möhüm fiziologiki funksiýalara eýe bolup bilmedi. Şonuň üçin bariýyň biologiki funksiýasy jedelli bolup galýar.
5. Bariýiň biologiki aýratynlyklary
Zäherlilik: Bariý ionlarynyň ýa-da bariý birleşmeleriniň ýokary konsentrasiýasy adam bedenine zäherlidir. Bariýiň aşa köp kabul edilmegi gusmak, içgeçme, myşsalaryň gowşaklygy, aritmi we ş.m. ýaly ýiti zäherlenme alamatlaryna sebäp bolup biler.
Süňkleriň toplanmagy: Barium adam bedenindäki süňklerde, esasanam garrylarda ýygnanyp biler. Bariýiň ýokary konsentrasiýasyna uzak wagtlap täsir etmek osteoporoz ýaly süňk kesellerine sebäp bolup biler.
Cardürek-damar täsiri: Barium, natriý ýaly, ion balansyna we elektrik işjeňligine päsgel berip, ýürek işine täsir edip biler. Bariýiň aşa köp kabul edilmegi adaty ýürek ritmlerine sebäp bolup, ýürek agyry howpuny ýokarlandyryp biler.
Kanserogenlik: Bariýiň kanserogenligi barada henizem jedeller bar bolsa-da, käbir gözlegler bariniň ýokary konsentrasiýasyna uzak wagtlap täsir etmek aşgazan we özofagus keseli ýaly käbir rak keselleriniň töwekgelçiligini ýokarlandyryp biljekdigini görkezdi. Bariýiň zäherliligi we bolup biläýjek howpy sebäpli adamlar aşa köp kabul edilmezlikden ýa-da bariniň ýokary konsentrasiýasyna uzak wagtlap täsir etmekden ägä bolmaly. Içimlik suwda we iýmitde bariniň konsentrasiýasy adam saglygyny goramak üçin gözegçilik edilmelidir we gözegçilikde saklanmalydyr. Zäherlenmekden şübhelenýän bolsaňyz ýa-da şuňa meňzeş alamatlar bar bolsa, derrew lukmançylyk kömegine ýüz tutmagyňyzy haýyş edýäris.
6. Tebigatda barýum
Bariý minerallary: Barium ýer gabygynda minerallar görnüşinde bolup biler. Käbir adaty bariý minerallaryna barit we witerit girýär. Bu magdanlar köplenç gurşun, sink we kümüş ýaly beýleki minerallar bilen ýüze çykýar.
Ounderasty suwlarda we gaýalarda erän: Barium ýerasty suwlarda we gaýalarda erän ýagdaýynda bolup biler. Ounderasty suwlarda erän bariniň mukdary bar we onuň konsentrasiýasy suw howasynyň geologiki şertlerine we himiki aýratynlyklaryna baglydyr. Bariý duzlary: Bariý barium hlorid, bariý nitraty we bariý karbonat ýaly dürli duzlary emele getirip biler. Bu birleşmeler tebigy minerallar hökmünde tebigatda bolup biler.
Toprakdaky mazmun:Bariumtoprakda dürli görnüşlerde bolup biler, olaryň käbiri tebigy mineral bölejikleriniň ýa-da gaýalaryň eremeginden gelip çykýar. Toprakdaky bariýyň düzümi adatça pes, ýöne belli bir ýerlerde bariniň ýokary konsentrasiýasy bolup biler.
Bariýiň görnüşiniň we mazmunynyň dürli geologiki gurşawda we sebitlerde üýtgäp biljekdigini bellemelidiris, şonuň üçin bariý barada pikir alyşylanda aýratyn geografiki we geologiki şertleri göz öňünde tutmalydyrys.
7. Bariý gazyp almak we öndürmek
Bariý gazyp almak we taýýarlamak prosesi adatça aşakdaky ädimleri öz içine alýar:
1. Bariý magdanynyň gazylmagy: Bariý magdanynyň esasy minerallary baritdir, ol bariý sulfaty hem diýilýär. Adatça ýer gabygynda bolýar we gaýalarda we mineral ýataklarda giňden ýaýrandyr. Magdançylyk, adatça bariý sulfatyny öz içine alýan magdanlary almak üçin partlamak, gazyp almak, magdany döwmek we derejelendirmek ýaly amallary öz içine alýar.
2. Konsentraty taýýarlamak: Bariý magdanyndan bariý çykarmak magdanyň konsentratiw bejergisini talap edýär. Konsentrat taýýarlygy, adatça, hapalary aýyrmak we 96% -den gowrak bariý sulfatyny öz içine alýan magdany almak üçin el saýlamak we flotasiýa ädimlerini öz içine alýar.
3. Bariý sulfatyny taýýarlamak: Bariý sulfatyny (BaSO4) almak üçin konsentrat demir we kremnini aýyrmak ýaly ädimlere sezewar edilýär.
4. Bariý sulfidini taýýarlamak: Bariý sulfatyndan bariýy taýýarlamak üçin, bariý sulfaty gara kül diýlip hem atlandyrylýan bariý sulfidine öwrülmeli. 20 m-den az bölejikli bariý sulfat magdany tozy, adatça 4: 1 nisbatda kömür ýa-da nebit koks tozy bilen garylýar. Garyndy reverberatory peçde 1100 at gyzdyrylýar we bariý sulfaty bariý sulfidine öwrülýär.
5. Bariý sulfidini eritmek: Bariý sulfatynyň bariý sulfid erginini gyzgyn suw syzmak arkaly alyp bolýar.
6. Bariý oksidini taýýarlamak: Bariý sulfidini bariý oksidine öwürmek üçin adatça bariý sulfid erginine natriý karbonat ýa-da kömürturşy gazy goşulýar. Bariý karbonat we uglerod tozy garylandan soň, 800 above-dan ýokary kalsinasiýa barium oksidini öndürip biler.
7. Sowadyş we gaýtadan işlemek: Bariý oksidiniň 500-700 at derejesinde barium peroksidini emele getirmek üçin okislenýändigini we bariý oksidini 700-800 at derejesinde emele getirip biljekdigini bellemek gerek. Bariý peroksidiň öndürilmezligi üçin kalsinlenen önümi inert gazynyň goragy astynda sowatmaly ýa-da söndürmeli.
Aboveokardakylar, bariý elementiniň umumy gazylyp alynmagy we taýýarlanylyşy. Bu amallar önümçilik prosesine we enjamlaryna baglylykda üýtgäp biler, ýöne umumy ýörelgeler şol bir bolmagynda galýar. Barium himiýa senagaty, lukmançylyk, elektronika we beýleki pudaklary öz içine alýan dürli programmalarda ulanylýan möhüm senagat metaldyr.
8. Bariý elementi üçin umumy kesgitleme usullary
Bariumdürli önümçilik we ylmy amalyýetlerde köplenç ulanylýan umumy elementdir. Analitik himiýada barini tapmagyň usullary adatça hil derňewini we mukdar derňewini öz içine alýar. Aşakda bariý elementi üçin giňden ulanylýan kesgitleme usullary barada jikme-jik maglumat berilýär:
1. Flame Atom Absorption Spektrometri (FAAS): Bu has köp konsentrasiýaly nusgalar üçin amatly ulanylýan mukdar derňew usulydyr. Nusga ergini oda sepilýär we bariý atomlary belli bir tolkun uzynlygynyň ýagtylygyny siňdirýär. Siňdirilen ýagtylygyň intensiwligi ölçelýär we bariýyň konsentrasiýasyna proporsionaldyr.
2. Flame atom zyňyndy spektrometri (FAES): Bu usul, bariniň atomlaryny belli bir tolkun uzynlygynyň ýagtylygyny çykarmak üçin nusga erginini oda sepip, bariýy kesgitleýär. FAAS bilen deňeşdirilende, FAES köplenç bariýyň pes konsentrasiýalaryny kesgitlemek üçin ulanylýar.
3. Atom floresan spektrometri (AAS): Bu usul FAAS-a meňzeýär, ýöne bariniň bardygyny anyklamak üçin floresan spektrometrini ulanýar. Bariýiň yz mukdaryny ölçemek üçin ulanylyp bilner.
4. Ion Hromatografiýasy: Bu usul, suw nusgalarynda bariniň derňewi üçin amatlydyr. Bariý ionlary ion hromatografiýasy bilen bölünýär we kesgitlenýär. Suw nusgalarynda bariniň konsentrasiýasyny ölçemek üçin ulanylyp bilner.
5. Rentgen floresan spektrometri (XRF): Bu gaty nusgalarda bariniň tapylmagy üçin laýyk däl weýran ediji analitiki usul. Nusga rentgen şöhleleri bilen tolgundyrylandan soň, bariý atomlary belli bir floresan çykarýar we bariniň düzümi floresan intensiwligini ölçemek arkaly kesgitlenýär.
6. Mass spektrometri: Bariýiň izotopiki düzümini kesgitlemek we bariýyň mazmunyny kesgitlemek üçin köpçülikleýin spektrometriýa ulanylyp bilner. Bu usul, adatça ýokary duýgurlyk derňewi üçin ulanylýar we bariniň gaty pes konsentrasiýasyny kesgitläp bilýär. Oveokarda bariýy anyklamak üçin köp ulanylýan usullar bar. Saýlamagyň aýratyn usuly, nusganyň tebigatyna, bariýyň konsentrasiýa diapazonyna we derňewiň maksadyna baglydyr. Goşmaça maglumat gerek bolsa ýa-da başga soraglaryňyz bar bolsa, maňa habar bermegiňizi haýyş edýärin. Bu usullar bariniň barlygyny we konsentrasiýasyny takyk we ygtybarly ölçemek we kesgitlemek üçin laboratoriýa we önümçilik goşundylarynda giňden ulanylýar. Ulanyljak ýörite usul, ölçelmeli nusganyň görnüşine, bariniň düzümine we derňewiň anyk maksadyna baglydyr.
Iş wagty: Dekabr-09-2024