Frenk Herbert kosmos operasynda “Dunes” “ýakymly ysly garyndy” diýlip atlandyrylýan gymmatly tebigy madda adamlara ýyldyzlararasy siwilizasiýany gurmak üçin ägirt älemde gezmek ukybyny berýär.Eartherdäki hakyky durmuşda seýrek toprak elementleri diýilýän tebigy metallar topary häzirki zaman tehnologiýasyny mümkin etdi.Döwrebap elektron önümleriniň hemmesinde diýen ýaly bu esasy komponentlere bolan isleg birden ýokarlanýar.
Seýrek ýerlermüňlerçe dürli zerurlyklary kanagatlandyrýar - mysal üçin, seriý nebiti gaýtadan işlemek üçin katalizator hökmünde ulanylýargadoliniumýadro reaktorlarynda neýtronlary duzak.Theseöne bu elementleriň iň görnükli ukyby, ýagtylygy we magnitliligi bilen baglanyşyklydyr.
Akylly telefonymyzyň ekranyny reňklemek, ýewro banknotlarynyň hakykylygyny görkezmek üçin floresan ulanýarys we optiki süýümli kabeller arkaly deňiz düýbünde signallary geçirýäris.Şeýle hem, dünýäniň iň güýçli we ygtybarly magnitlerini öndürmek üçin zerurdyr.Nauşniklerde ses tolkunlary döredýär, kosmosda sanly maglumatlary ösdürýär we termiki gözleg raketalarynyň traýektoriýasyny üýtgedýär.Seýrek ýer ýel energiýasy we elektrik ulaglary ýaly ýaşyl tehnologiýalaryň ösmegine hem kömek edýär we hatda Kwant kompýuteriniň täze komponentlerini öndürip biler.Sintetiki himik we garaşsyz geňeşçi Stiwen Boýd: “Bu sanaw tükeniksiz.Olar hemme ýerde
Seýrek ýer Lanthanide lutetium we lantanum bilen 14 elementi aňladýarýtriumköplenç şol bir ýatakda ýüze çykýar we Lanthanide meňzeş himiki häsiýetlere eýe.Bu çal-kümüş reňkli metallar, adatça, plastisit we ýokary ereýän we gaýnadýan nokatlara eýe.Gizlin güýji elektronlarynda ýerleşýär.Hli atomlaryň orbitasy diýilýän sebitde ýaşaýan elektronlar bilen gurşalan ýadrosy bar.Nucadrodan iň uzakdaky orbitadaky elektronlar himiki reaksiýalara gatnaşýan we beýleki atomlar bilen baglanyşyk döredýän Walens elektronydyr.
Lanthanidiň köpüsinde “f-elektronlar” diýlip atlandyrylýan başga bir möhüm elektron topary bar, olar Walens elektronynyň golaýyndaky altyn zonada ýaşaýarlar, ýöne ýadro birneme ýakyn.Newada, Reno uniwersitetiniň organiki däl himigi Ana de Bettencourt Dias: "Seýrek ýer elementleriniň magnit we ýagtylyk häsiýetlerine hut şu f elektronlar sebäp bolýar" -diýdi.
Seýrek topraklar 17 elementden ybarat (döwürleýin tablisada gök reňkde görkezilýär).Seýrek ýer elementleriniň bir bölegine Lanthanid diýilýär (lutetium), Lu, goşmaça setirlantan, La).Her elementde gabygy bar, adatça f elektronlary öz içine alýar, bu elementler magnit we ýagtylyk häsiýetlerine eýe bolýar.
Iş wagty: Iýul-05-2023